Każdy, kto udaje się w kierunku Poznania, zaraz po przejściu pod wiaduktem kolejowym z łatwością zauważy potężny czterokondygnacyjny budynek z cegły licowanej, wzniesiony pod koniec ubiegłego stulecia w sąsiedztwie dworca PKP Wrocław – Nadodrze. W tym właśnie gmachu, liczącym 40 izb lekcyjnych, władze oświatowe województwa wrocławskiego utworzyły na początku września 1948 r. szkołę podstawową i VIII Liceum Ogólnokształcące, rozdzielone w 1964 r.

W wyniku podziału miasta na 5 dzielnic (co nastąpiło w 1952 r.) nasza szkoła znalazła się na terenie dzielnicy V — Psie Pole, dlatego przez cały czas swej działalności, a ściślej mówiąc do 31 sierpnia 1986 r., była podporządkowana władzom polityczno-administracyjnym tej części miasta. Dzielnica Psie Pole w hierarchii Wrocławia pod względem ilości, wielkości i jakości zakładów przemysłowych była na drugim miejscu po dzielnicy Fabryczna, skąd jej wysoki prestiż w oczach notabli partyjno- oświatowych naszego grodu. Odczuły to również placówki oświatowo-wychowawcze, do których zaliczała się i nasza szkoła. Miała ona przez kilkanaście lat bogatych opiekunów, takich jak Zakłady Sprzętu Grzejnego, Zjednoczone Zespoły Gospodarskie — INCO oraz Wrocławskie Zakłady Drobiarskie. Wiele razy nasza młodzież korzystała z ich autokarów podczas wycieczek szkolnych, a pracownicy VIII LO mogli raz w roku, najczęściej na wielkie święta, zaopatrzyć się w kurczaki po cenach obniżonych.

Nasze liceum, usytuowane przy ul. Trzebnickiej, posiadało po dwa doskonale wyposażone gabinety: biologiczne, fizyczne, chemiczne, zajęć technicznych, jeden gabinet geograficzny, historyczny, PO, 3 sale gimnastyczne (jedna duża i dwie mniejsze) oraz — od 1972 r. — nowoczesne, produkcji czeskiej, laboratorium do nauki języków obcych. Obszerne sale lekcyjne, liczne pomoce naukowe, bogaty księgozbiór szkolnej biblioteki, szerokie korytarze i klatki schodowe stwarzały dobre warunki do realizacji programu nauczania, a uczniom i ich opiekunom — zapewniały dobre samopoczucie.

Były jednak i ujemne strony tego budynku. Bliskie sąsiedztwo dworca kolejowego Wrocław-Nadodrze oraz duże natężenie ruchu kołowego i tramwajowego na ul. Trzebnickiej poważnie zakłócały zajęcia, zwłaszcza przy otwartych oknach. Dodatkową dolegliwością dla uczących się i pracujących w „Ósemce” była przestarzała (jeszcze przedwojenna) sieć centralnego ogrzewania budynku. W czasie silnych mrozów temperatura w klasach spadała do 8^o i wtedy Dyrekcja musiała zawieszać zajęcia. Na szczęście, łagodne zimy na Dolnym Śląsku pozwalały nam prowadzić lekcje bez większych przeszkód. Wyjątek stanowiła zima stulecia 1962/63 r., kiedy to z powodu poważnej awarii c.o. przez blisko 4 tygodnie musieliśmy prowadzić zajęcia w innych budynkach, m.in. na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Latem 1975 r. rozpoczął się remont kapitalny c.o. i sukcesywne podłączanie budynku do Elektrociepłowni Miejskiej. Tempo prac było wręcz imponujące. W ciągu trzech miesięcy połowa gmachu miała już nową instalacje ciepłowniczą, pozostała część - po trzech miesiącach. Teraz było już naprawdę ciepło, jednak decybele nadal nam doskwierały.

Jak wyżej wspomniałem, przez kilkanaście lat byliśmy współlokatorami szkoły podstawowej, mimo tego jednak młodzież licealna uczyła się na jednej zmianie. Kiedy do szkół ponadpodstawowych wkroczył wyż demograficzny (1963/64), dyrekcja VIII LO zmuszona była 10 oddziałów klas ósmych przerzucić na II zmianę, zwłaszcza, że nie dysponowała całym budynkiem — na III piętrze mieściło się Liceum Pedagogiczne dla Wychowawczyń Przedszkoli. Ponieważ w tym samym czasie na osiedlu Różanka została oddana do użytku nowa, wielofunkcyjna Szkoła Podstawowa nr 102, Kuratorium zadecydowało o przeniesieniu Liceum Pedagogicznego do tego budynku. Dzięki tej decyzji nasza szkoła powróciła do jednozmianowości. I tak było do 1986 r., to jest do momentu przeniesienia nas na ul. Zaporoską.

Radość z powodu pozbycia się sublokatora trwała bardzo krótko, już w następnym 1966 roku Kuratorium lokuje w naszym budynku Korespondencyjne Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących, a w 1967 r. — Międzyzakładowy Uniwersytet Związków Zawodowych, który głównie przygotowuje ludzi do nauki zawodu i do egzaminu na wyższe uczelnie. Zajęcia w MUR odbywały się w godzinach popołudniowych, natomiast uczniowie Liceum Korespondencyjnego, a raczej słuchacze, jak ich nazywano, przychodzili na konsultacje w soboty po południu i w niedziele do południa.

Dyrektorzy obydwu sublokatorskich placówek zachowywali samodzielność, jednak w sprawach gospodarczych podlegali dyrektorowi „Ósemki”. Wielu nauczycieli naszej szkoły dorabiało sobie w wieczorówce do skromnych pensji nauczycielskich. W 1975 r. nowym szefem Liceum Korespondencyjnego został pracownik KW PZPR we Wrocławiu, który niemalże od pierwszych dni swego dyrektorowania chciał być ważną personą i w sprawach gospodarczo-administracyjnych dążył do całkowitej samodzielności. Wobec pogarszającej się współpracy dyrektor VIII LO wszczął starania u władz oświatowych o eksmisję uciążliwego sublokatora. Wbrew przypuszczeniom, poszło mu dość łatwo. W 1977 r. Kuratorium przeniosło wieczorówkę na ul. Swobodną do Zespołu Szkół Geodezyjnych i tam funkcjonuje do dziś — pod nazwą Centrum Kształcenia Ustawicznego.

Za rok wyszło na jaw, dlaczego Kuratorium tak szybko zgodziło się na prośbę Dyrekcji. Zapewne już wtedy przygotowywano plany rozbicia "Ósemki” i umieszczenia w naszym budynku Studium Nauczycielskiego. I tak też się stało. Ale o szczegółach tego dramatu mówi szerzej odrębna część dziejów naszej szkoły: „Droga od VIII LO do Zespołu Szkół Pedagogicznych i Ogólnokształcących”. Zespół ten istniał do czerwca 1986 r.

1 września 1986 r. zaczęliśmy naukę w innej dzielnicy i w innym budynku, zdecydowanie ciasnym i nieprzystosowanym do warunków szkolnictwa średniego. Przez pierwsze 4 lata, tj. do r. 1990, budynek przy ul. Zaporoskiej dzieliliśmy ze Szkołą Podstawową nr 110, zlikwidowaną decyzją Kuratorium. Od września 1989 r., po 13 latach istnienia w różnych zespołach, VIII LO stało się samodzielną placówką i taką jest do dnia dzisiejszego. Tymczasem z roku na rok przybywało coraz więcej młodzieży, a 16 sal lekcyjnych nie mogło jej pomieścić na jednej zmianie. Aby uniknąć dwuzmianowości, wynajęliśmy 5 sal katechetycznych przy parafii św. Karola Boromeusza (odległość ok. 4 min. drogi). Po dwóch latach Dyrekcja zrezygnowała z wynajmu dodatkowych pomieszczeń, a ponieważ oddziałów było już 22, klasy I trzeba było przerzucić na II zmianę.

Kilkakrotnie rozważano możliwość powrotu „Ósemki” na ul. Trzebnicką 42, ponieważ Studium Nauczycielskie, któremu wróżono wielką przyszłość, uległo likwidacji. Skończyło się jednak na zamiarach. Niepowodzeniem zakończyły się też próby rozbudowy szkoły z braku, oczywiście, funduszy. Na pół roku przed jubileuszem 50-lecia, nasza szkoła to 740 uczniów w 24 oddziałach.

Do 1978 r. VIII LO było jedynym z największych liceów ogólnokształcących we Wrocławiu i województwie o 35-37 oddziałach, zdominowanych przez płeć piękną. Bazę rekrutacyjną stanowiły pobliskie szkoły podstawowe, podstawówki z Krzyków (bezpośredni dojazd tramwajem) oraz szkoły z podwrocławskich wsi, głównie od północno-wschodniej części miasta. Codziennie między 7 a 8 z dworca PKS i PKP-Nadodrze tłumy młodzieży podążały przez pl. Powstańców Wielkopolskich na ul. Trzebnicką 42 do swojej „budy”, jak to się mówi w żargonie uczniowskim. Od 1964 r. nie mieliśmy pełnego naboru do klas VIII, a od 1967 (kiedy podstawówkę „wydłużono” do 8 lat) do klas I. Wolne miejsca Dyrekcja uzupełniała uczniami, którzy zdali egzamin w innych liceach i z braku miejsc tam się nie dostali. W podobnej sytuacji znajdowały się również inne licea oraz niektóre technika. Najwięcej młodzieży było pochodzenia robotniczego (ok. 75%), część uczniów to dzieci chłoporobotników, głównie z podwrocławskich wiosek, pozostali rekrutowali się z rodzin inteligenckich i rzemieślniczych.

Nasza szkoła była wielonarodowościowa. W pierwszych latach istnienia uczęszczało do niej sporo uczniów pochodzenia żydowskiego, mimo iż w tym czasie istniało już liceum żydowskie — nr VII. Celowo użyłem w tym miejscu określenia „sporo”, gdyż szkoła nie prowadziła statystyki narodowościowej. Na podstawie ustnych przekazów nauczycieli uczących tamtych latach, głównie śp. mgr Mieczysława Trznadla, można orientacyjnie podać, że było ich ok. 30-35%. Po odwilży październikowej w 1956 r. i zmianie ekipy partyjno-rządowej Żydzi zaczęli stopniowo opuszczać Polskę. Ci, którzy pozostali, musieli wyjechać z naszego kraju po wydarzeniach marcowych 1968 r.

Obok Żydów mieliśmy dość liczną grupę młodzieży greckiej, która wraz ze swoimi rodzicami znalazła się w Polsce po zakończeniu wojny domowej w ich kraju. Doszło do niej w 1946 r. między zwolennikami monarchii a komunistami wspieranymi przez ZSRR i inne kraje komunistyczne. Po 3-letnich zmaganiach komuniści przegrali i nastąpiła liczna emigracja ich zwolenników do krajów bloku moskiewskiego, w tym również do Polski. Najwięcej Greków osiedliło się na Ziemiach Zachodnich, zwanych wówczas Odzyskanymi. Władza ludowa, kierując się zasadą proletariackiego internacjonalizmu, zapewniła im dach nad głową, pomoc materialną, pracę i naukę. Z istniejących w latach 1949-50 dziewięciu liceów ogólnokształcących, VIII LO przyjęło najwięcej uczniów narodowości greckiej, głównie dlatego, że było szkołą rozwijającą się i posiadającą status szkoły TDP-owskiej od 1949 r., wcześniej — RTPD (Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci). Młodzież, wyznająca różne poglądy religijne (lub areligijne) i polityczne, przechodziła swoistą lekcję tolerancji, rozumienia postaw innych ludzi. Szkoła, powołana do życia jako placówka ateistyczna, nie zawsze taką była. Warto wspomnieć, że mimo zerwania przez władze komunistyczne konkordatu ze Stolicą Apostolską we wrześniu 1945 r., nauczanie religii w szkołach, jako przedmiotu nadobowiązkowego, trwało do lat 50., a po dojściu ekipy Gomułki do władzy — po kilkuletniej przerwie powróciło do szkół. Do VIII LO katechezę wprowadzono po raz pierwszy 28.01.1957 r., tj. w chwili, gdy szkoła przestała być placówką TPD-owską. Katechetami byli: ks. mgr Józef Lisowski, ks. mgr Stanisław Kluz i ks. Sylwester Irla — wszyscy z parafii św. Bonifacego we Wrocławiu. W 1960 r. decyzją władz oświatowych religia znów została usunięta ze wszystkich placówek szkolnych, by powrócić - po raz drugi - 1.09.1990 r. W naszej szkole już przy Zaporoskiej pierwszym nauczycielem religii został O. mgr Roman Pałaszewski — OFM Conv. z parafii św. Karola Boromeusza.

Religia odchodziła ze szkół i powracała. Niezmienna natomiast przez cały okres istnienia tzw. władzy ludowej była planowa indoktrynacja młodzieży. Wszystkie programy nauczania, zwłaszcza humanistyczne, przesiąknięte były ideologią marksistowsko-leninowską. W podręcznikach do historii, nauki o społeczeństwie i innych roiło się od cytatów z dzieł Marksa, Lenina i - do 1956 r. - Stalina. Nie obeszło się również bez ideologizowania tematów maturalnych z języka polskiego, narzucanych wówczas przez Ministerstwo Oświaty. Na 3 tematy do wyboru ostatni dotyczył (do października 1956) zagadnień społeczno-politycznych. Jako przykład podaję tematy na maturze w 1952 r.:

1. Patriotyzm i internacjonalizm w życiu i twórczości A. Mickiewicza.

2. Heroizm bohaterów w powieściach radzieckich.

3. Przyjaźń z ZSRR, pomoc ZSRR, przykład ZSRR — oto podstawowe źródła naszych zwycięstw.

Szczególnie uciążliwe dla uczniów i nauczycieli były różnego rodzaju wiece potępiające imperialistów amerykańskich, wrogów klasowych, kułaków, biskupów polskich, kardynała Wyszyńskiego, studentów, warchołów, syjonistów i Bóg wie, kogo tam jeszcze. Do rytuału szkolnego weszły akademie 1-majowe, z okazji Rewolucji Październikowej, okrągłych rocznic powstania PRL-u, ZSRR czy innych „bratnich” krajów.

I tak było co roku: jak nie akademia październikowa, to uroczystości z okazji urodzin tow. Bieruta lub któraś tam rocznica powstania PZPR. Inicjatorem tych akademii „ku czci” była organizacja polskich komunistów — Związek Młodzieży Polskiej, po r.1956— Związek Socjalistyczny Młodzieży Polskiej (ZSMP). A co się działo w szkołach (i nie tylko) w grudniu 1949, gdy Stalin kończył 70 lat. Zarządzono „spęd” młodzieży do auli przebogato udekorowanej czerwonymi flagami, hasłami typu: „Niech żyje wielki przyjaciel narodu polskiego tow. Józef Stalin!” i kwiatami. Śpiewano hymny pochwalne, recytowano wiersze, skandowano „Stalin! Stalin!”, kończąc hałaśliwą imprezę gromkim „Sto lat!” na część wodza „postępowej ludzkości”. Ale wódz nie dożył 100 lat. W marcu 1953 r. - znów tłum młodzieży w auli. Tym razem kazano jej słuchać w wielkiej zadumie i powadze transmisji z uroczystości pogrzebowych w Moskwie, trwającej ok. 4 godzin.

Jednym ze sposobów upolityczniania uczniów były imprezy organizowane w święto Bożego Ciała i inne uroczystości kościelne - jako konkurencyjne. W tym dniu wszystkie klasy zmuszone były udać się pod opieką nauczycieli na Stadion Olimpijski, by - jak to wyjaśniono - uczcić święto sportu polskiego. Wyjątkowego rozmachu nabrały te imprezy w maju 1966 r., kiedy to w Częstochowie z udziałem całego episkopatu polskiego (gości zagranicznych, zarówno duchownych, jak i świeckich, do Polski nie wpuszczono) i setek tysięcy wiernych odbywały się centralne uroczystości 1000-lecia chrztu Polski. Pod szkołę zajechało wówczas kilkanaście zakładowych autokarów, które wywiozły blisko połowę uczniów VIII LO (liczyła wówczas 37 oddziałów) do Sobótki, na górę Ślężę, gdzie w amfiteatrze zorganizowano wielką imprezę z udziałem członka KC PZPR, tow. Artura Starewicza. Następnie, po zwiedzeniu okolic Sobótki, późnym wieczorem młodzież wróciła do Wrocławia. Pozostała część uczniów brała udział w obowiązkowych rozrywkach na terenie miasta.

Do miana fanfaronady urosły coroczne pochody 1-majowe, w których udział obowiązywał całą młodzież i wszystkich nauczycieli, bez względu na warunki atmosferyczne. Tu trzeba przyznać, że komuniści mieli szczęście do dobrej pogody, dni deszczowych i zimnych było stosunkowo mało. Manifestacja 1-majowa, jak ją nazywały ówczesne media, będące na usługach Partii, trwała ok. 4-5 godzin i była naprawdę męcząca. Wszyscy uczestnicy musieli mieć jakieś elementy dekoracyjne (transparenty, szturmówki, portrety wodzów partyjnych - żywych i umarłych, kwiaty, baloniki, gołąbki ze styropianu itp.). Sam przemarsz ul. Świerczewskiego (dziś Piłsudskiego) w kierunku Dworca Świebodzkiego (przy pl. PKWN - dziś: Legionów - mieściła się trybuna z dygnitarzami partyjnymi i państwowymi oraz wyższymi dowódcami Armii Radzieckiej) trwał do 20 minut. Natomiast czekanie (najczęściej nad fosą, koło domu towarowego „Renoma”) na moment włączenia się do pochodu to długie 3-4 godziny. Maszerowaliśmy bowiem jako ostatnia V Dzielnica Wrocławia

Jeszcze słów kilka o pochodach święta pracy po wprowadzeniu stanu wojennego. Odbywały się one pod osłoną gazów łzawiących i pałek ZOMO, aby nie dopuścić na główną trasę przemarszu kontrmanifestantów z nielegalnej „Solidarności”. Dochodziło nawet do starć i wówczas w ruch szły ww. środki zapewniające „spokój i radość” legalnych uczestników pochodu. Najskromniejsza była „parada” l-majowa w 1989 r. W naszej szkole, w co zresztą trudno było wtedy uwierzyć, w ogóle do niej nie doszło. Na zbiórkę w tym dniu przyszło 7 nauczycieli, w tym dyrektor i jego zastępcy, i aż trzech uczniów odesłanych oficjalnie do domu; nauczyciele zaś udali się na kawę do pobliskiego Klubu Nauczycielskiego. W roku następnym pochodu już nie było, a Święto Pracy stało się dniem naprawdę wolnym od pracy i obowiązków służbowych. Były to początki transformacji ustrojowej, której towarzyszyły wielkie nadzieje na lepsze jutro i godne traktowanie człowieka.

Sukcesywnym przemianom ulega też nasza szkoła. Z wielkim trudem dźwiga się z upadku, jaki zgotowały jej władze partyjno-oświatowe w pamiętnym 1978 r. Ufamy, że następne 50 lat VIII LO okaże się dla uczniów i nauczycieli mniej bolesne, a wśród młodego i prężnego grona oraz jego podopiecznych zapanuje - jak za dawnych lat - dobry klimat sprzyjający efektywnej pracy.